კაცია ადამიანი? – ილია ჭავჭავაძე

შინაარსი

I. შესავალი მოთხრობა იწყება სოფლის აღწერით, სადაც ლუარსაბ თათქარიძე ცხოვრობს. ავტორი წარმოგვიდგენს ლუარსაბს, როგორც ტიპიურ წარმომადგენელს იმდროინდელი თავადაზნაურობისა.

II. პერსონაჟების დახასიათება ლუარსაბი აღწერილია, როგორც მსუქანი, წითური, თვალებჩასისხლიანებული კაცი. ის ზარმაცი, უმოქმედო და განათლების მოძულეა. მისი ცოლი, დარეჯანი, ასევე მსუქანი და ზანტია. ის მთელ დღეს სამზარეულოში ატარებს, ჭამით დაკავებული.

III. ყოველდღიური ცხოვრება აღწერილია ლუარსაბისა და დარეჯანის ყოველდღიური რუტინა. ლუარსაბი იღვიძებს გვიან, უხვად საუზმობს, ისვენებს, კვლავ ჭამს, საუბრობს უმნიშვნელო თემებზე და ისევ იძინებს. დარეჯანი მუდმივად სამზარეულოშია და ქმრის გამასპინძლებით არის დაკავებული.

IV. სტუმრიანობა მოთხრობაში აღწერილია, როგორ მასპინძლობენ ლუარსაბი და დარეჯანი მეზობლებს. მათი საუბრები ძირითადად ეხება ჭამა-სმას, მოსავალს და ყოფით საკითხებს.

V. დამოკიდებულება განათლებისადმი ლუარსაბი ხშირად აკრიტიკებს განათლებულ ადამიანებს და მიიჩნევს, რომ წიგნები აფუჭებენ ახალგაზრდობას.

VI. უშვილობის პრობლემა წყვილს არ ჰყავს შვილი და ეს აწუხებთ. დარეჯანი გადაწყვეტს მკითხავთან წასვლას.

VII. მკითხავთან ვიზიტი დეტალურადაა აღწერილი მკითხავის სახლი და გარეგნობა. მკითხავი ურჩევს “წამლის” დალევას, რაც სინამდვილეში არაყია.

VIII. “მკურნალობა” ლუარსაბი და დარეჯანი იწყებენ “წამლის” სმას. აღწერილია, როგორ მოქმედებს მათზე ალკოჰოლი.

IX. შედეგები “მკურნალობის” შედეგად წყვილი კიდევ უფრო ზარმაცი და უმოქმედო ხდება. მათი ქონება თანდათან იფლანგება, მაგრამ ისინი ამას ვერ ამჩნევენ.

X. დასკვნა მოთხრობის ბოლოს ავტორი სვამს რიტორიკულ კითხვას: “კაცია ადამიანი?” ის მსჯელობს იმაზე, რა განასხვავებს ადამიანს ცხოველისგან და გვაფიქრებს, შეიძლება თუ არა ადამიანად ჩაითვალოს არსება, რომელიც მხოლოდ ჭამს, სვამს და ძინავს.

პერსონაჟები

პერსონაჟი	როლი	დახასიათება
ლუარსაბ თათქარიძე	მთავარი	მსუქანი, წითური, ზარმაცი თავადი. განათლების მოძულე, უმოქმედო და მხოლოდ ჭამა-სმით დაკავებული.
დარეჯანი	მთავარი	ლუარსაბის ცოლი. ასევე მსუქანი და ზანტი. მუდმივად სამზარეულოშია და ქმრის გამასპინძლებით არის დაკავებული.
დავითი	მეორეხარისხოვანი	ლუარსაბის ძმა. განათლებული და პროგრესული აზროვნების მქონე.
ელისაბედი	მეორეხარისხოვანი	დავითის ცოლი. ასევე განათლებული და თანამედროვე შეხედულებების მქონე.
კარაპეტა	მეორეხარისხოვანი	სომეხი ვაჭარი, რომელიც ლუარსაბს ატყუებს და მის მამულს ეპატრონება.
მკითხავი	მეორეხარისხოვანი	ხანდაზმული ქალი, რომელსაც დარეჯანი მიმართავს უშვილობის პრობლემის გამო. ურჩევს “წამლის” (არყის) დალევას.
ზაალი	მეორეხარისხოვანი	ლუარსაბის მეზობელი თავადი, რომელიც ხშირად სტუმრობს მათ.
მოურავი	მეორეხარისხოვანი	ლუარსაბის მამულის მმართველი.
გლეხები	ფონური	ნახსენებია მოთხრობაში, როგორც ლუარსაბის ქვეშევრდომები.
მღვდელი	ეპიზოდური	ეპიზოდურად ჩნდება მოთხრობაში.
მთხრობელი (ავტორი)	–	აკრიტიკებს პერსონაჟებს, სვამს რიტორიკულ კითხვებს და აფასებს მათ ქცევას.

ანალიზი

ილია ჭავჭავაძის “კაცია ადამიანი?” არის მწვავე სატირული ნაწარმოები, რომელიც აკრიტიკებს XIX საუკუნის ქართველი თავადაზნაურობის ცხოვრების წესს და ფასეულობებს. მოთხრობა გვთავაზობს ღრმა სოციალურ და ფილოსოფიურ ანალიზს იმდროინდელი საზოგადოების შესახებ.

თემები და იდეები:

უმოქმედობა და სტაგნაცია: ლუარსაბისა და დარეჯანის ცხოვრება წარმოადგენს უმოქმედობისა და სტაგნაციის სიმბოლოს. ავტორი გვიჩვენებს, რომ ასეთი ცხოვრება არ არის ღირსეული და არ შეესაბამება ნამდვილი ადამიანის არსს.

განათლების მნიშვნელობა: ლუარსაბის დამოკიდებულება განათლებისადმი ხაზს უსვამს იმდროინდელი არისტოკრატიის ჩამორჩენილობას. ავტორი გვიჩვენებს, რომ განათლება აუცილებელია პროგრესისთვის.

ტრადიციების კრიტიკა: მოთხრობა აკრიტიკებს ძველ, მოძველებულ ტრადიციებს, რომლებიც ხელს უშლიან საზოგადოების განვითარებას.

პიროვნული და საზოგადოებრივი პასუხისმგებლობა: ავტორი სვამს კითხვას – რა არის ადამიანის პასუხისმგებლობა საკუთარი თავისა და საზოგადოების წინაშე?

მხატვრული ხერხები:

სატირა და ირონია: ავტორი იყენებს მწვავე სატირას და ირონიას პერსონაჟების დასახასიათებლად და მათი ცხოვრების წესის გასაკრიტიკებლად.

ჰიპერბოლა: ლუარსაბისა და დარეჯანის ჭამა-სმის სცენები გაზვიადებულია, რაც ხაზს უსვამს მათ უზომო მცონარეობას.

კონტრასტი: დავითისა და ელისაბედის პერსონაჟები ქმნიან კონტრასტს მთავარ გმირებთან, რაც კიდევ უფრო ამძაფრებს კრიტიკას.

სიმბოლიზმი: “წამალი”, რომელსაც მკითხავი ურჩევს, სიმბოლურად ასახავს საზოგადოების მდგომარეობას – ნაცვლად რეალური პრობლემების გადაჭრისა, ისინი ცრუ “გამოსავალს” ეძებენ.

ფილოსოფიური ასპექტი: მოთხრობის სათაური – “კაცია ადამიანი?” – წარმოადგენს ცენტრალურ ფილოსოფიურ კითხვას. ავტორი გვაფიქრებს, რა განასხვავებს ადამიანს ცხოველისგან? არის თუ არა მხოლოდ ბიოლოგიური არსებობა საკმარისი იმისთვის, რომ ვიწოდებოდეთ ადამიანად?

სოციალური კრიტიკა: ჭავჭავაძე აკრიტიკებს არა მხოლოდ ცალკეულ პიროვნებებს, არამედ მთელ სოციალურ კლასს. ის გვიჩვენებს, რომ ასეთი ცხოვრების წესი საფრთხეს უქმნის არა მხოლოდ ინდივიდებს, არამედ მთელ საზოგადოებას.